آزولا گیاهی دریایی مفید یا مضر؟

گياه آبزي آزولا طي دودهه اخير درآبگيرهاي استان گيلان و بخصوص مرداب بندر انزلي گسترش يافته است. اين گياه به دليل رشد سريع،در فصل تابستان سطح تالاب را مي پوشاندبه نحوي كه از نظرزيست محيطي باعث كاهش ميزان نفوذ نور واكسيژن به داخل آب شده و باعث به مخاطره انداختن حيات آبزيان مي شود.
اين در حالي است كه علف توليدي از گياه آزولاداراي ارزش غذايي قابل توجهي بوده كه مي توان از آن در تغذيه دام ها استفاده نمود. بنابراين با برداشت به موقع آزولا از سطح تالاب و نيز ديگر آبگيرها ضمن كمك به تامين بخشي از نيازهاي غذايي دام هاي منطقه،مشكلات زيست محيطي را نيز مي توان برطرف نمود.
آزولا سرخس آبزي كوچكي است كه يك رابطه همزيستي با نوعي سيانو باكتر به نام آنابينا آزولي دارد. نتيجه اين زندگي همزيستي ،باروري بالا و توليد پروتئين زياد مي باشد. اين حالت به آزولا ارزش هاي تغذيه اي و كودي داده به طوريكه كه قرن هاست در چين و ويتنام شناخته شده است و مورد استفاده قرار مي گيرد. ازولا تثبیت کننده ازت می باشد .
استفاده از كودهاي ازته براي افزايش عملكرد در واحد سطح براي اكثر محصولات زراعي كاربرد وسيعي پيدا كرده است زيرا كمبود ازت در اغلب خاكها وجود داشته و اين كمبود معمولاً از طريق كودهاي ازته جبران مي‌شود. ولي آنچه مسلم است اين است كه تداوم استفاده از كودهاي شيميايي بسياري از آلودگيهاي زيست‌محيطي را سبب گرديده و از طرف ديگر هزينه نهاده در كاشت و داشت را زيادتر كرده است. استفاده از آزولا بعنوان يك كود بيولوژيكي و يا آلي در شاليزار در بسياري از كشورها مورد تحقيق و بررسي قرار گرفته و اثرات مثبتي را كه مي‌تواند در افزايش محصول داشته باشد بخوبي ثابت شده است.

فواید:
به منظور انجام تحقیقات کشاورزی گیاه سرشار از پروتئین آزولا توسط سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی از کشور فیلیپین وارد ایران شد مطالعات اولیه روی این گیاه نیز از تیر ماه سال ۱۳۶۵ در ایستگاه‌های برنج رشت آمل و تنکابن آغاز گردید که نتایج جالبی از نیز در بر گرفت در این تحقیقات مشخص شد محصول برنج در کشت توأم با آزولا ۱۴۷۴ کیلوگرم در هکتار افزایش یافت یا به عبارتی ۶۷% افزایش محصول این گیاه جزو گیاهان نادری است که با جذب ازت هوا و انتقال آن به خاک، باعث غنی سازی خاکهای زراعی فقیر می شود. آزولا گیاهی است سرشار از پروتئین به طوری که تا حدود ۲۴% از ماده خشک آن را پروتئین تشکیل می‌دهد. ذرت سیلوشده شش درصد پروتئین دارد در حالی که پروتوئین سیلو شده آزولا ۱۲ درصد است بتا کاراتن آن از هویج بیشتر بوده املاح کم مصرف و پر مصرف در این گیاه یافت می‌شود بیشترین مصرف کود از ته در شالیزارها از نوع کود اوره است که راندمان مصرف این کود پایین بوده و حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد ازت آن جذب گیاه گردیده و بقیه به نحوی از بین می‌رود زیادی کود از ته در خاک؟ فراوانی به فعالیت‌های میکروبی خاک دارد می آورد به طور غیر مستقیم نیز به عنوان یک ماده شیمیایی اثرات سوئی بر تغذیه انسان دارد این موضوع پژوهشگران را به فکر استفاده از منبع غنی و رایگان ازت اتمسفر که از طریق گیاه آزولا در مزارع تثبیت می‌شود. انداخت. اگر به موقع از این گیاه استفاده شود از رشد گیاهان هرز در شالیزار جلوگیری می‌کند و هزینه وجین را کاهش دهد از مهمترین کاربردهای گیاه آزولا برای تقویت شالیزارها (به علت تثبیت نیتروژن) جلوگییر از رشد علفهای هرز می‌شود چون با پوششی که در سطح آب به وجود می‌آورد مانع از رسیدن نور کافی به علفهای هرز مزرعه برنج شده و آنها را از بین می‌برد تقویت خاک شالیزارها جلوگیری از تبخیر آب شالیزارها و در نتیجه صرفه جویی در مصرف آب،جلوگیری از رشد و نمو حشرات زیان آور مثل پشه مالاریا و اصلاح خاک علاوه بر موارد فوق در استخر‌های پرورش ماهی از این رو در تغذیه دامهای گوشتی و شیری به ویژه به گوسفند و گاو تغذیه مرغ گوشتی و تخم گذار و ر تغذیه انسان می‌تواند به کار می‌رود. قابلیت ارائه ازت این گیاه به هر هکتار زمین روزانه ۲ تا ۴ کیلوگرم است یعنی معادل ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم سولفات آمونیوم که نوعی کود شیمیایی از ته محسوب می‌شود. آزولا علوفه ای است که هر چه از آن بیشتر برداشته شود بیشتر رشد می‌کند و در طول ۲۴ ساعت از هر هکتار در منطقه آبگیر می‌توان یک تن برداشت کرد که این برداشت تا شش ماه به طور مداوم می‌تواند ادامه داشته باشد. مطالعات بر روی این سرخس در کشور ما نشان داده که جانشین کردن آزولا به میزان یک سوم در جیره غذایی گاوهای پیری باعث بالا رفتن مقدار شیر پروتئین ‌های وجود در آن شده است. هم اکنون سطح زیر کشت این گیاه در ویتنام ۸۰۰ هزار هکتار و در جین ¾ میلیون هکتار تخمین زده شده است.

● آزولا تثبیت نیتروژن :
در زیر لب فوقانی برگچه‌های آزولا،حفره ای تشکیل می شد که جلبک سبز- آبی آنابینا آزولی Anabaena azolli در آن زندگی ‌کند سلولهای آن در سراسر مراحل زندگی آزولا از مرحله گامتوفیتی تا مرحله اسپور فیتی، همراه آزولا هستند. نیتروژن تثبیت شده به وسیله آنابینا به شکل آمونیوم به آزولا منتقل و از آن آمینو اسید ساخته می‌شود. نیتروژن حاصل از طریق برداشتهای مکرر آزولا در سال ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار برای آزولا پیناتا ۱۲۰۰ کیلوگرم در هکتار برای آزولا فیلیکولوئیدس بوده است.
● روش‌های استفاده از آزولا در برنجکاری :
ازولا در شالیزارها به دو صورت استفاده می‌شود یکی همزمان کاشت برنج کاری هر هکتار شالیزار نزدیک ۵۰۰ کیلوگرم از بافت آزولا تقریباً یک هفته بعد از نشاکاری در مزرعه پخش می‌کنند دیگری بعد از برداشت برنج که این گیاه را به عنوان کود سبز کشت داده قبل از کاشت برنج در بهار سال بعد زیر خاک می‌‌کنند.
نقش آزولا غذای ماهی :
هر دو ماهی علف‌خوار و همه‌چیز آزولا می‌خورند, كپور علف‌خوار (Ctenopharyngodon idedda) بیشتر از معادل ۶۰-۵۰ درصد وزن بدن خود در هر روز آزولا مصرف می‌كنند. میزان مصرف آزولا به وسیله كپور ماهی معمولی (Cyprinus carpio) با افزایش اندازه آن افزایش می‌یابد. ضریب تبدیل غذایی آزولا در ماهی علف‌خوار ۴۹ می‌باشد.ازت موجود در آزولا, ۳۰ درصد در فضولات ماهی مشاهده می‌گردد, زیرا كه ۳۰ درصد دیگر از ازت آزولا در بدن ماهی تجمع پیدا می‌كند, می‌توان تخمین زد كه حدود ۶۰ درصد ازت آزولا به وسیله ماهی هضم می‌شود (ازت ممكن است همچنین به صورت ادرار, به صورت مواد دفعی از سطح بدن ماهی, به صورت فلس‌های ریخته شده یا به صورت مواد تغییر یافته توسط آبشش‌ها به داخل آب دفع شود
مضرات :
● تخریب زیستگاههای آبی توسط آزولا :
هر اکوسیستم حاصل تجربه میلیون‌ها عملکرد طبیعت است هر گونه، رقیب و دشمنانی دارد که در واقع کنترل کننده جمعیت آن گونه هسند و از سوی دیگر خود گونه هم در برابر دیگر گونه‌ها همین وضعیت را دارد. آزولا گونه غیر بومی است که از کشور فیلیپین به ایران آورده شده گونه ای غیر متعارف که اکوسیسم منطقه،هیچگونه آشنایی با آن را نداشت. یک گونه وارداتی بدون رقیب و شرایط زیستی بسیار مناسب این طور بود که آزولا شتابان ر به تکثیر گذاشت آزولا دارای خصوصیای منحصر به فرد بوده،به طوری که توانایی سازگاری آن با محیط بسیار اعجاب آور است و به راحتی با سرعت زیاد با ه محیطی مانوس می شود ریشه های آویزان و معلق در آب این گیاه، به راحتی این امکان رابه آن می‌دهد که تغییر مکان داده و با جریان آب به سهولت جا‌به‌جا شود که یکی از علل پراکندگی سریع آن نیز همین موضوع است،آزولا به مجرد ثابت شدن در یک مکان شروع به تکثیر می‌کند و ظرف مدت کوتاهی، تمام سطح آب را می‌پوشاند، به طوری که هیچ روزنه ای برای ورود نور خورشید به درون آب وجود نخواهد داشت، ریشه‌های معلق آزولا، تمام و یا اکثر املاح آب را جذب و صرف رشد و تکثیر خود می‌کند. طبیعی است وقتی نور به درون آب نفوذ نکند و مواد مغذی هم که نباشد (یا کم باشد) از رشد گیاهان آبزی دیگر مثل فیتوپلانکتون‌ها و … خبری نیست. به طور خلاصه می توان گفت فرآیند کشت و نمو آزولا زمانی صورت مشکل به خود گرفت که این سرخس کوچک به تدریج از راه رودخانه ها و کانالهای آبیاری به قسمتهای مختلفی از شمال انزلی به تثبیت رساند، سرعت رشد آزولا به حدی است که یک توده کوچک آن در عرض ۳ تا ۵ روز به دو برابر افزایش می‌یابد به این ترتیب آزولا موفق شد در مدت زمان اندکی پوشش یکپارچه‌ای را بر روی منابع آبی مناطق مورد تهاجم خود تشکیل دهد و زیستبوم این مناطق را دستخوش دگرگونیهای نماید. توده متراکم آزولا ب کاهش دادن نفوذ نور خورشید در آب به شکل محسوسی درجه حرارت آب را کاهش می‌دهد. این کاهش در مورد اکسیژن محلل و مواد غذایی معلق در آب نیز مشاهده می‌گردد. همچنین پوشش یکپارچه آزولا با افزایش درجه سمیت و اسیدی نمودن مناطق آبی موجودات مرگ ماهیان و ارگانیسم های دیگر این محدود را باعث شده است و در عوض سیستم‌های غیر هوازی شروع به فعالیت کرده و مرداب یا برکه را تدریجاً به سیاه چاله‌های بدبو و غیر قابل زیست تبدیل می‌کند. هم اکنون ۹۰ درصد تالاب انزلی از گیاهان آبزی پوشیده شده و سالانه میلیون‌ها ماهی و بچه ماهی در این تالاب تلف می‌شوند در حال حاضر بخش شرقی و میانی تالاب ارزش شیلاتی خود را از دست داده است. از هفت گونه آزولای شناخته شده دو گونه نسبت به آب و هوایی ایران سازگاری نشان داده‌اند و با تولید اسپور فراوان که دیگر از بین رفتتنی نیستند موجبات تکثیر و گسترش سریع این گونه را فراهم آورده است.

در مزارعی كه گیاه آزولا به عنوان علف هرز مطرح است لازم است با اقدامات زیر آن را كنترل نمود:

▪ از نشاء‌های بلند استفاده شود.
▪ از دادن كود فسفره به مزرعه اجتناب گردد.
سطح آب كرتها باید بسیار پائین بوده و به حد صفر نزدیك باشد به همین جهت لازم است راه خروجی آب از كرتها همیشه باز, تا سطح آب از میزان مورد نظر بالاتر قرار نگیرد.لازم به یادآوری كه تراكم گیاه آزولا در سطح مزرعه در یك هفته پس از نشاء نباید چندان زیاد باشد , چون در این صورت می‌تواند مشكلاتی در تبادل هوا و ایجاد خفگی در نشاء به وجود آورده و خود به عنوان علف هرز عمل نماید.آزولا یك گیاه آبزی كوچكی بوده كه مقادیر زیادی مواد غذایی دارد, چون می‌تواند نیتروژن (ازت) هوا را تثبیت نموده, عمل فتوسنتز را انجام دهد, و مواد مغذی را از محیط اطراف خود از طریق شبكه‌ی ریشه‌ای خود جذب نماید.همچنین یك غذای عالی برای ماهی نیز می‌باشد.آزولا از نظر اسید آمینه (آرژنین) غنی بوده كه ممكن است نقش مهمی در رشد ماهی بازی نماید.آزولا خیلی سریع رشد نموده, محصول زیادی تولید می‌نماید, و برای خوردن ماهی اندازه مناسبی داشته, نیاز به برداشت و خرد كردن ندارد, می‌تواند در مزرعه برنج رشد نماید و فواید اقتصادی و اكولوژیكی خود را افزایش دهد.

_________________
"از کجا آغاز کنیم " به من میگویند از درد سخن گفتن کافی است ، درمان چیست ؟ اما ما تاکنون از درد سخن نگفته ایم ، از درد نالیده ایم ،تا درد را نشناسیم نمی توان درمانی تجویز کرد.
دکترعلی شریعتی.